اگرچه جرقه جنگ امروز اکراین در پی اختلافات سیاسی سال ۲۰۰۴ زده شد و در سال ۲۰۱۴ رسما شرق و غرب اکراین سرنوشت جداگانه‌ای در پیش گرفتند، اما نباید فراموش کرد که تاریخ یکصد سال گذشته اکراین کم از این فراز و فرودهای افتادن در دامن شرق و غرب ندارد. و این غربی و شرقی شدن برای بسیاری از کشورها اعم از کشورهای مسلمان درد آشنایی است. در گزارش پیش رو درصدد آن بودیم تا نگاهی اجمالی به واکنش برخی از کشورهای جهان اسلام از حمله روسیه به اکراین داشته باشیم.

ترکیه

اولین کشور جهان اسلامی که خواسته یا ناخواسته باید نسبت به حمله روسیه واکنش نشان می‌داد ترکیه بود. چرا که ترکیه از طریق دریای سیاه با هر دو کشور همسایه است و البته طبق گفته‌ی الجزیره[۱] از مدت‌ها پیش اردوغان در تلاش برای میانجیگری بین دو کشور بوده است تا از این طریق برای خود اعتبار بین‌المللی کسب کند. از طرفی بلافاصله بعد از حمله روسیه به اکراین، سفیر این کشور در ترکیه با این تعابیراز ترکیه کمک خواست: «ما از شریک استراتژیک خود ترکیه و مردم ترکیه می خواهیم که در این زمان دشوار از ما حمایت کنند.» اردوغان نیز بلافاصله با همتای اکراینی خود گفتگوی تلفنی برقرار کرد و حمله روسیه را «ضربه‌ای سنگین به صلح و ثبات منطقه‌ای» دانست. سپس در سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که «ما عملیات نظامی روسیه را رد می کنیم.». وزارت امور خارجه ترکیه نیز اقدام روسیه برای به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه جدا شده در شرق اوکراین در منطقه دونباس را به سرعت محکوم کرد.

الجزیره در پایان گزارش خود اعلام می‌کند با اینکه میانجیگری بین دو کشور از آرزوهای اردوغان بوده چون به این ترتیب به نوعی به هدف بزرگتر خود یعنی کاهش تنش بین ناتو و روسیه دست می‌یافت، اما به نظر می‌رسد بحران بیش از آن است که کاری از دست او بربیاید.

به هر حال اردوغان اعلام کرده بود «ما با روسیه روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی داریم و با اوکراین نیز روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی داریم.» برای همین الجزیره تاکید می‌کند اردوغان در تماس تلفنی با پوتین در انتخاب کلمات خود دقت بسیاری به خرج داد تا اعلام کند: «به رسمیت شناختن جمهوری‌های جداشده از سوی مسکو را نمی پذیرد».

سوریه

سوریه تمام قد از عملیات روسیه دفاع کرد و این عملیات را نه تنها حق روسیه بلکه اصلاح تاریخ نامید! خبرگزاری سانا (خبرگزاری جمهوری عربی سوریه) صحبت‌های بشار اسد در تماس تلفنی با پوتین را اینگونه آورده است:

«آنچه امروز در حال وقوع است, تصحیح تاریخ و احیای تعادل در جهان است که پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی مختل شده است. هیستری غربی‌ها به‌منظور حفظ تاریخ در مکان نادرست و به نفع هرج‌ومرجی است که فقط قانون‌شکنان به دنبال آن هستند. روسیه امروز نه‌تنها از خود دفاع می‌کند بلکه از جهان و اصول عدالت و انسانیت را نیز دفاع می‌کند. کشورهای غربی مسئول هرج‌ومرج و خونریزی به‌عنوان نتیجه‌ای از سیاست‌های خود هستند چون این کشورها با هدف تسلط بر ملت‌ها از روش‌های کثیف برای حمایت از تروریست ها در سوریه و نازی‌ها در اوکراین و در مناطق مختلف جهان استفاده می‌کنند. سوریه به دلیل اعتقاد به صحت مواضع روسیه در کنار فدراسیون روسیه می‌ایستد چون مقابله با گسترش ناتو حق روسیه است زیرا که ناتو به تهدیدی برای جهان و به ابزاری برای تحقق سیاست‌های غیرمسئولانه کشورهای غربی برای ضربه زدن به ثبات در جهان تبدیل‌شده است.»[۲]

بهتر است این مواضع بشار اسد را در پازل موضع گیری رژیم صهیونیستی و پاسخ پوتین به آن هم در نظر گرفت. خبرگزاری میدل ایست آی[۳] نوشت: «روز چهارشنبه، اسرائیل اولین بیانیه رسمی خود را درباره این بحران اعلام کرد و گفت که از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین حمایت می کند. روسیه با انتقاد شدید از اسرائیل به دلیل اشغال مناطقی از بلندی‌های جولان “که بخشی جدایی ناپذیر از سوریه است” به این مواضع اسرائیل پاسخ داد».

میدل ایست آی در یکی از گزارشات خود به حرکت نماینده پارلمان بریتانیا در مقایسه بحران اوکراین با اشغال فلسطین توسط اسرائیل پرداخته است. «یک سیاستمدار بریتانیایی روز پنجشنبه پس از تشبیه حمله روسیه به اوکراین به اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط اسرائیل و درخواست رعایت قوانین بین‌المللی در هر دو موقعیت، مورد انتقاد قرار گرفت».[۴]

جولی الیوت، نماینده حزب کارگر گفت: «به درستی ما درباره‌ی حقوق بین الملل صحبت می کنیم! من وقتی سخنان وزیر [آماندا میلینگ] در مورد اهمیت حیاتی حاکمیت کشورها را شنیدم پیش خود فکر کردم، وقتی فلسطینی‌ها این را می‌شنوند، چه احساسی دارند؟ آنها ۵۴ سال اشغال را که خود یک تجاوز است، تحمل کرده اند». فیلیپا ویتفورد، نماینده حزب ملی اسکاتلند، نیز از این دیدگاه‌ حمایت کرد.

به نظر می‌رسد این ابتکار عمل طرفداران فلسطین در بریتانیا برای استفاده از بحران پیش آمده جهت یادآوری درد فلسطین و بولد کردن اخبار آن توسط این خبرگزاری که منتسب به اخوان المسلمین است، می‌تواند الگویی برای کشورهای اسلامی باشد.

انصارالله یمن

المسیره، خبرگزاری رسمی انصارالله، نیز از زاویه دید خود به پوشش اخبار حمله نظامی روسیه به اکراین پرداخت. اگرچه تمام اخبار این خبرگزاری به نقل از Press TV بود. به هر حال در طول چند روز گذشته با عناوین مختلف در تلاش بود که بی‌طرفی خود را در گزارش اخبار حفظ کند اما حتی تیتر اخبار نیز گویاست که در تلاش است تا امریکا و غرب را مقصر اصلی بحران اکراین معرفی ‌کند. اولین اخباری که در طول چند روز گذشته پیرامون ماجرای اکراین در سایت المسیره منتشر شد مربوط به حمله اکراین به روس‌تباران و استفاده از سلاح‌های ممنوعه بود. این اخبار از زبان لاووروف انتشار یافت. [۵] در این مطلب تاکید شده بود که روسیه تلاش خود برای تنش‌زدایی را انجام داده بود: «در یک گام بزرگ برای کاهش تنش، مسکو هفته گذشته اعلام کرد که برخی از نیروهای مستقر در مناطق هم مرز با اوکراین به پایگاه های خود بازخواهند گشت».

در خبر دیگری به بررسی تحریم‌های اعمال شده از سوی امریکا و غرب علیه روسیه در واکنش به دخالت نظامی این کشور در بحران اکراین پرداخته است.[۶] در خبر دیگری مخالفت چین با این تحریم‌ها را مطرح کرده و از زبان چینی‌ها نوشته است: «ایالات متحده با ارسال سلاح به اوکراین، ایجاد ترس و وحشت می‌کند و باعث ادامه جنگ می‌شود». [۷]

عربستان

موضع عربستان در بحران اکراین از نفتش جدا نبود. سی‌ان‌ان[۸] در تحلیل ۲۴ فوریه خود این موضوع را اینگونه مطرح کرده است: «درخواست های بایدن برای نفت بیشتر از سوی عربستان سعودی، رد شده است. زیرا ملک سلمان متعهد شده است به پیمان کارتل نفتی با روسیه برای محدود کردن افزایش تولید پایبند بماند. عربستان در حال حاضر دو میلیون بشکه ظرفیت اضافی دارد». سی‌ان‌ان در ابتدای این یادداشت خود عنوان کرده بود که بایدن پیش از ورود به کاخ سفید اعلام کرده بود که در روابط خود با عربستان تجدید نظر خواهد کرد و عملا از صحبت با محمد بن سلمان امتناع می‌کرد. گویا این خبرگزاری مواضع عملیاتی فعلی عربستان را نوعی انتقام‌جویی می‌داند. زیرا در ادامه این مطلب برای بایدن در حل مشکل افزایش قیمت نفت که حاصل حمله روسیه به اکراین است دو راه پیشنهاد کرده است: درخواست دوباره از عربستان برای افزایش تولید نفت و یا مراجعه به دشمن دیرینه‌ی خود، ایران! به هر حال ابتکار نفتی عربستان را از اتخاذ موضع رسمی بی‌نیاز کرده است.

مصر

روش مصر برای اعلام بی‌طرفی و یا عدم اتخاذ موضع، در نوع خود جالب توجه بود. بعد از حملات هوایی و زمینی روسیه به اکراین مصر اعلام کرد که توریست‌های دو طرف متخاصم در مصر در امنیت کامل خواهند بود تا به کشورهای خود بازگردند. همچنین گردشگران دو کشور که سیستم هوایی کشورشان مختل شده است، اجازه دارند در مصر بمانند تا زمانی که بتوانند با امنیت و خیال راحت به کشورشان بازگردند. این خبر در چندین خبرگزاری از جمله اخبار آفریقا[۹] منتشر شد. اما در جبهه‌ی دیپلماتیک تنها واکنش وزارت خارجه مصر، دعوت به «گفتگو و راه‌حل‌های دیپلماتیک» به جای «تشدید تنش» بود.

از جمله شواهدی که ادعای بی‌طرفی مصر را ثابت می‌کند آن است که در واقع تصمیم مصر پیرامون گردشگران دو کشور، زمانی اتخاذ و اعلام شد که سفارت اوکراین در قاهره با مقامات مصری در مورد وضعیت اتباع اوکراینی در مصر تماس گرفت. با این حال مصر تصمیمات خود را در قبال اتباع هر دو کشور اعلام کرد. زیرا از سرگیری پروازهای مصر- روسیه کمتر از یک سال آغاز شده و مصر تخمین زده که سالانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار گردشگر روسی از این کشور بازدید کند. اگرچه این رقم برای اکراینی‌ها حدود ۳ تا ۴ برابر است.[۱۰]

جمع‌بندی

در یک نگاه اجمالی به مواضع اتخاذ شده یک نکته بسیار خودنمایی می‌کرد. اینکه به نظر می‌رسد کشورهای اسلامی بیش از پیش سیاست‌مدار شده و در اتخاذ مواضع خود استقلال بیشتری یافته‌اند. اگرچه بدون ذره‌بین تحلیل و تدقیق این استقلال قابل رویت نیست اما وجود آن نیز قابل انکار نبود. به عبارت بهتر کشورهای اسلامی تا حدی آموخته‌اند که از آب گل‌آلود شده توسط شرق و غرب به نفع خود ماهی‌گیری کنند و نه اینکه به نفع یا ضرر یکی از دو ابرقدرت سخن برانند. این ادعا در مواضع ترکیه و عربستان بیش از دیگران قابل رویت بود. بخصوص که انتظار می‌رفت ترکیه متمایل به حمایت از روسیه باشد و عربستان به سوی آمریکا و غرب گرایش داشته باشد؛ اما در واقع خلاف این انتظار روی داد.

پانوشت:

[۱] https://www.aljazeera.com/news/۲۰۲۲/۲/۲۴/erdogan-russia-attack-ukraine-heavy-blow-regional-peace

[۲] http://sana.sy/fa/?p=۳۰۵۳۸۳

[۳] https://www.middleeasteye.net/news/ukraine-embassy-israel-removes-post-calling-israelis-join-fight-against-russia

[۴] https://www.middleeasteye.net/news/uk-labour-mp-compares-russia-ukraine-to-israel-palestine

[۵] https://english.almasirah.net.ye/post/۲۴۲۲۴/Russia-Warns-of-Alarming-Situation-in-Eastern-Ukraine-as-Kiev-Continues-to-Shell-Donbass

[۶] https://english.almasirah.net.ye/post/۲۴۲۷۹/-US%۲C-EU-to-Impose-New-Sanctions-on-Russia-Over-Ukraine-

[۷] https://english.almasirah.net.ye/post/۲۴۳۰۷/China-Says-US-Creating-Fear-And-Panic-Over-Ukraine

[۸] https://edition.cnn.com/۲۰۲۲/۰۲/۲۴/middleeast/mideast-summary-۰۲-۲۴-۲۰۲۲-intl/index.html

[۹] https://www.africanews.com/۲۰۲۲/۰۲/۲۵/egypt-guarantees-safety-of-stranded-russian-and-ukrainian-tourists/

[۱۰] https://egyptianstreets.com/۲۰۲۲/۰۲/۲۵/egypt-to-support-ukrainians-affected-by-russian-invasion/